Leven in een democratie is iets om te koesteren en om te beschermen. Het is niet voor niks dat de landen in de top 10 van de World Happiness Index allemaal democratieën zijn. Helaas staat de democratie ook onder druk. Bijvoorbeeld door ondermijning via het internet, populisme en verharding van het publieke debat.
De democratie en de rechtsstaat zijn fundamenten van onze samenleving die soms ook op gespannen voet staan met elkaar. Bijvoorbeeld wanneer via het parlement wordt gepleit voor wetgeving die in strijd is met het internationale recht of internationale verdragen. Zulke situaties kunnen tot onvrede en verwarring leiden en het draagvlak voor democratie en rechtsstaat schaden.
Om onze democratie en rechtsstaat te beschermen, moeten we ons als samenleving bewust zijn van maatschappelijke ontwikkelingen en potentiële dreigingen. Het Gieskes-Strijbis Fonds wil bijdragen aan een sterke democratie en veerkrachtige rechtsstaat. Dat doen we langs drie richtingen: een sociaal digitaal domein, meer dialoog voor sterke democratie, en een veerkrachtige democratische rechtsstaat.
Social digitaal domein
Digitalisering heeft de maatschappij ingrijpend veranderd. De voordelen ervan zijn groot. Tegelijkertijd zijn er risico’s. Het internet en sociale media zijn instrumenten die gebruikt kunnen worden om samenlevingen te destabiliseren. Hierbij valt te denken aan aanvallen op onze digitale infrastructuur, maar ook aan ondermijning en beïnvloeding via sociale media.
Sociale media werden lange tijd niet of beperkt gemonitord en gereguleerd. Dat heeft platformen kwetsbaar gemaakt voor de verspreiding van desinformatie waarmee twijfel en verdeeldheid wordt gezaaid. Door het ontwerp van de netwerken komen gebruikers snel terecht in filterbubbels waar informatie en ideeën worden uitvergroot. De inrichting en het gebruik van sociale media kunnen zo bijdragen aan ondermijning van de democratie en rechtsstaat.
Het risico bestaat dat de negatieve aspecten van sociale media de positieve overstijgen. Met betere regels, beter ontwerp en verbeterd bewustzijn kunnen we een socialer digitaal domein realiseren. Het Fonds heeft interesse in initiatieven die werken aan dit veilige, sociale en transparantere digitale domein. We zien beleid en wetgeving, de ontwikkeling van nieuwe platformen en bewustwording onder gebruikers als routes om dit doel te bereiken.
Meer dialoog, sterke democratie
Het Gieskes-Strijbis Fonds beoogt de democratie te versterken door bij te dragen aan een levendige en toegankelijke publieke dialoog en door burgers te betrekken. Die dialoog is volgens De Raad van State (2023) versplinterd en verhard door de invloed van het internet en verschillende maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. En alhoewel de steun voor de democratie groot is in Nederland, zijn er ook groepen die zich niet gezien en gehoord voelen, die niet meer meedoen of dreigen af te haken. Dit zijn zorgelijke ontwikkelingen die de democratie kunnen schaden. Wij zien (meer) dialoog als een manier om betrokkenheid te stimuleren – tussen verschillende groepen en tussen burger en overheid – en zo bij te dragen aan een sterke democratie.
Het Fonds ondersteunt initiatieven die de participatieve kant van de democratie (verder) ontwikkelen en versterken. Bijvoorbeeld via burgerberaden, gespreksrondes of digitale participatie, waarmee burgers in gesprek gaan met overheden en meebeslissen over beleid. De participatieve democratie is volop in ontwikkeling. Het Fonds wil bijdragen aan initiatieven voor een participatieve en representatieve democratie die elkaar goed aanvullen en de democratie als geheel versterken. Daarnaast hebben we aandacht voor dialoog tussen burgers onderling om verbinding te bevorderen. In gebieden waar veel verbinding is, zijn mensen tevredener en in hoge mate betrokken bij het democratisch proces. Het Fonds kijkt uit naar initiatieven die dialoog tussen burgers stimuleren en mogelijk maken.
Veerkrachtige democratische rechtsstaat
De democratische rechtsstaat is een fundament van onze samenleving. Hij zorgt ervoor dat iedereen, ook de overheid, gebonden is aan de wet en dat de rechten en vrijheden van burgers worden beschermd. Onze democratische rechtsstaat heeft permanent onderhoud nodig.
In sommige Europese landen worden pilaren van de democratische rechtsstaat, zoals de onafhankelijke rechterlijke macht of de persvrijheid, in twijfel getrokken. Ook de rechtsstaat in Nederland blijft niet buiten schot. We zijn geïnteresseerd in initiatieven en organisaties die de staat van de rechtsstaat in Nederland en in Europa monitoren en problemen signaleren, en van daaruit met stakeholders optrekken om te werken aan herstel of verbetering. Hiernaast steunt het Fonds initiatieven die de betrokkenheid bij, en het draagvlak voor, de democratische rechtsstaat vergroten.
